Thanh Tấn
Member
Chuyển giá đang trở thành vấn đề nóng trong quản lý thuế, đặc biệt khi cơ quan thuế ngày càng siết chặt kiểm tra và xử phạt doanh nghiệp có dấu hiệu định giá không phù hợp. Từ các quy định tại Nghị định 132/2020/NĐ-CP đến Nghị định 20/2025/NĐ-CP, hành lang pháp lý về chuyển giá liên tục được hoàn thiện, yêu cầu doanh nghiệp phải minh bạch trong xác định giá giao dịch liên kết. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ bản chất chuyển giá, khung pháp lý hiện hành để doanh nghiệp tránh rủi ro bị truy thu và xử phạt.
Khi lợi nhuận bị dịch chuyển khỏi nơi có hoạt động kinh tế thực, quốc gia đó mất thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) ảnh hưởng trực tiếp tới nguồn thu công cộng (chi cho y tế, giáo dục, hạ tầng). Vì thiệt hại có quy mô lớn và xuyên biên giới, nên các chính phủ coi chống chuyển giá là nhiệm vụ trọng yếu.
Thông tư 74/1997/TT-BTC ngày 20/10/1997 của Bộ Tài chính là văn bản pháp lý đầu tiên tại Việt Nam đề cập trực tiếp đến vấn đề chuyển giá trong hoạt động của nhà đầu tư nước ngoài. Đây được xem là bước khởi đầu trong việc hình thành khung pháp lý về quản lý chuyển giá.
Thông tư số 89/1999/TT-BTC ngày 16/07/1999 và Thông tư số 13/2001/TT-BTC ngày 08/03/2001 được Bộ Tài chính ban hành nhằm hướng dẫn thực hiện các chính sách thuế áp dụng đối với các hình thức đầu tư theo Luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam
Thông tư 128/2003/TT-BTC được Bộ Tài chính ban hành ngày 22/12/2003, chính thức thay thế Thông tư 13/2001/TT-BTC về hướng dẫn thuế thu nhập doanh nghiệp, trong đó có nội dung liên quan đến chuyển giá. Tuy nhiên, đến khi ban hành Thông tư 05/2005/TT-BTC hướng dẫn thực hiện thuế nhà thầu nước ngoài, nội dung về chuyển giá đã không còn được đưa vào phạm vi điều chỉnh của văn bản này.
Ngày 19/12/2005, Bộ Tài chính ban hành Thông tư 117/2005/TT-BTC, lần đầu tiên hướng dẫn việc xác định giá thị trường trong giao dịch giữa các bên có quan hệ liên kết, đặt nền móng cho quản lý hoạt động chuyển giá tại Việt Nam. Kế thừa và hoàn thiện nội dung này, Thông tư 66/2010/TT-BTC ngày 22/04/2010 tiếp tục được ban hành, trở thành văn bản pháp lý đầu tiên quy định chi tiết các biện pháp chống chuyển giá thông qua phương pháp định giá chuyển giao.
Ngày 21/05/2012, Bộ Tài chính ban hành Quyết định 1250/QĐ-BTC, phê duyệt Chương trình hành động kiểm soát hoạt động chuyển giá giai đoạn 2012–2015. Tiếp đó, ngày 20/12/2013, Bộ ban hành Thông tư 201/2013/TT-BTC hướng dẫn việc áp dụng thỏa thuận trước về phương pháp xác định giá tính thuế (APA) trong quản lý thuế.
Để phù hợp với khuyến nghị của OECD và thực hiện chương trình chống xói mòn cơ sở thuế và chuyển lợi nhuận (BEPS), ngày 24/02/2017, Chính phủ ban hành Nghị định 20/2017/NĐ-CP quy định về quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết.
Sau khi Nghị định 20/2017/NĐ-CP được ban hành, ngày 28/04/2017, Bộ Tài chính tiếp tục ban hành Thông tư 41/2017/TT-BTC nhằm hướng dẫn chi tiết việc phân tích, so sánh, lựa chọn phương pháp xác định giá giao dịch liên kết và lập Hồ sơ xác định giá giao dịch liên kết. Đến ngày 24/06/2020, Chính phủ ban hành Nghị định 68/2020/NĐ-CP, sửa đổi, bổ sung khoản 3 Điều 8 của Nghị định 20 để phù hợp hơn với thực tiễn áp dụng.
Trên cơ sở kế thừa và hoàn thiện các quy định trước đó, ngày 05/11/2020, Chính phủ ban hành Nghị định 132/2020/NĐ-CP về quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết. Văn bản này được xem là bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường hiệu quả chống chuyển giá và chống thất thu ngân sách nhà nước.
Ví dụ: Nếu hàng hóa có giá thị trường 100 nhưng được định giá bán nội bộ là 70, phần lợi nhuận 30 có thể được dịch chuyển sang đơn vị đặt tại nơi có ưu đãi thuế, giúp tiết kiệm đáng kể chi phí thuế.
Ngoài ra, chuyển giá còn giúp tập đoàn tối ưu hóa dòng tiền và thu hồi lợi nhuận (repatriation). Thông qua việc điều chỉnh giá, phí bản quyền hoặc lãi vay nội bộ, doanh nghiệp có thể cân đối dòng tiền giữa các đơn vị, đáp ứng nhu cầu tài chính hoặc phòng ngừa rủi ro tỷ giá. Một số doanh nghiệp cũng áp dụng chuyển giá như công cụ quản trị hiệu quả hoạt động, phân bổ lợi nhuận theo chức năng, đảm bảo nơi chịu rủi ro và tạo giá trị thực tế được hưởng phần lợi nhuận tương xứng.
Bên cạnh đó, chuyển giá còn được sử dụng để giảm chi phí hải quan hoặc thuế gián thu, bằng cách điều chỉnh giá nhập khẩu, giúp hạ thấp cơ sở tính thuế. Với các tập đoàn đa quốc gia sở hữu nhiều tài sản vô hình như thương hiệu, sáng chế hay phần mềm, chuyển giá còn là biện pháp bảo vệ và khai thác tài sản trí tuệ (IP) thông qua việc chuyển quyền sử dụng hoặc tính phí bản quyền giữa các công ty thành viên. Cuối cùng, doanh nghiệp có thể tận dụng khác biệt pháp lý giữa các quốc gia.
Nhìn chung, chuyển giá vừa là công cụ hợp pháp để tối ưu hóa cấu trúc tài chính toàn cầu, vừa tiềm ẩn rủi ro cao nếu bị lạm dụng nhằm trốn thuế hoặc làm sai lệch kết quả kinh doanh. Vì vậy, việc hiểu rõ bản chất và kiểm soát chặt chẽ hoạt động chuyển giá là yếu tố sống còn giúp doanh nghiệp duy trì tính minh bạch, tuân thủ pháp luật và bảo vệ uy tín thương hiệu.
Khái niệm chuyển giá
Chuyển giá là hành vi một hoặc nhiều bên có mối quan hệ liên kết (thuộc cùng tập đoàn, có quan hệ lợi ích hoặc kiểm soát) thiết lập giá, điều kiện thanh toán hoặc cấu trúc giao dịch sao cho lợi nhuận được dịch chuyển từ pháp nhân ở nước này sang pháp nhân ở nước khác nhằm giảm tổng nghĩa vụ thuế hoặc đạt lợi ích tài chính khác. Về bản chất, chuyển giá là vấn đề kinh tế – thuế, xuất phát từ giao dịch giữa các bên có liên quan chứ không phải giao dịch độc lập trên thị trường.Vì sao chuyển giá là vấn đề trọng yếu trong quản lý thuế toàn cầu
Chuyển giá (transfer pricing) cho phép lợi nhuận được phân bổ giữa các pháp nhân trong cùng một tập đoàn và khi bị lợi dụng, chuyển giá trở thành công cụ để dịch chuyển lợi nhuận sang những khu vực thuế thấp, làm xói mòn cơ sở thuế của các quốc gia. Do đó, quản lý chuyển giá là một trong những ưu tiên hàng đầu của cơ quan thuế và cộng đồng quốc tế.Khi lợi nhuận bị dịch chuyển khỏi nơi có hoạt động kinh tế thực, quốc gia đó mất thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) ảnh hưởng trực tiếp tới nguồn thu công cộng (chi cho y tế, giáo dục, hạ tầng). Vì thiệt hại có quy mô lớn và xuyên biên giới, nên các chính phủ coi chống chuyển giá là nhiệm vụ trọng yếu.
Khung pháp lý điều chỉnh hoạt động chuyển giá tại Việt Nam
Chuyển giá và kiểm soát hành vi chuyển giá luôn là chủ đề được các nhà hoạch định chính sách tài chính tại Việt Nam đặc biệt quan tâm. Thực tiễn cho thấy, nhằm tăng cường quản lý thuế và ngăn ngừa hành vi lợi dụng chuyển giá, Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản pháp lý quan trọng quy định chi tiết về việc xác định giá giao dịch liên kết, nghĩa vụ kê khai cũng như chế tài xử phạt khi vi phạm.Thông tư 74/1997/TT-BTC ngày 20/10/1997 của Bộ Tài chính là văn bản pháp lý đầu tiên tại Việt Nam đề cập trực tiếp đến vấn đề chuyển giá trong hoạt động của nhà đầu tư nước ngoài. Đây được xem là bước khởi đầu trong việc hình thành khung pháp lý về quản lý chuyển giá.
Thông tư số 89/1999/TT-BTC ngày 16/07/1999 và Thông tư số 13/2001/TT-BTC ngày 08/03/2001 được Bộ Tài chính ban hành nhằm hướng dẫn thực hiện các chính sách thuế áp dụng đối với các hình thức đầu tư theo Luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam
Thông tư 128/2003/TT-BTC được Bộ Tài chính ban hành ngày 22/12/2003, chính thức thay thế Thông tư 13/2001/TT-BTC về hướng dẫn thuế thu nhập doanh nghiệp, trong đó có nội dung liên quan đến chuyển giá. Tuy nhiên, đến khi ban hành Thông tư 05/2005/TT-BTC hướng dẫn thực hiện thuế nhà thầu nước ngoài, nội dung về chuyển giá đã không còn được đưa vào phạm vi điều chỉnh của văn bản này.
Ngày 19/12/2005, Bộ Tài chính ban hành Thông tư 117/2005/TT-BTC, lần đầu tiên hướng dẫn việc xác định giá thị trường trong giao dịch giữa các bên có quan hệ liên kết, đặt nền móng cho quản lý hoạt động chuyển giá tại Việt Nam. Kế thừa và hoàn thiện nội dung này, Thông tư 66/2010/TT-BTC ngày 22/04/2010 tiếp tục được ban hành, trở thành văn bản pháp lý đầu tiên quy định chi tiết các biện pháp chống chuyển giá thông qua phương pháp định giá chuyển giao.
Ngày 21/05/2012, Bộ Tài chính ban hành Quyết định 1250/QĐ-BTC, phê duyệt Chương trình hành động kiểm soát hoạt động chuyển giá giai đoạn 2012–2015. Tiếp đó, ngày 20/12/2013, Bộ ban hành Thông tư 201/2013/TT-BTC hướng dẫn việc áp dụng thỏa thuận trước về phương pháp xác định giá tính thuế (APA) trong quản lý thuế.
Để phù hợp với khuyến nghị của OECD và thực hiện chương trình chống xói mòn cơ sở thuế và chuyển lợi nhuận (BEPS), ngày 24/02/2017, Chính phủ ban hành Nghị định 20/2017/NĐ-CP quy định về quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết.
Sau khi Nghị định 20/2017/NĐ-CP được ban hành, ngày 28/04/2017, Bộ Tài chính tiếp tục ban hành Thông tư 41/2017/TT-BTC nhằm hướng dẫn chi tiết việc phân tích, so sánh, lựa chọn phương pháp xác định giá giao dịch liên kết và lập Hồ sơ xác định giá giao dịch liên kết. Đến ngày 24/06/2020, Chính phủ ban hành Nghị định 68/2020/NĐ-CP, sửa đổi, bổ sung khoản 3 Điều 8 của Nghị định 20 để phù hợp hơn với thực tiễn áp dụng.
Trên cơ sở kế thừa và hoàn thiện các quy định trước đó, ngày 05/11/2020, Chính phủ ban hành Nghị định 132/2020/NĐ-CP về quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết. Văn bản này được xem là bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường hiệu quả chống chuyển giá và chống thất thu ngân sách nhà nước.
Tại sao doanh nghiệp thực hiện chuyển giá
Doanh nghiệp thực hiện chuyển giá vì nhiều lý do khác nhau, trong đó mục tiêu hàng đầu là tối ưu hóa nghĩa vụ thuế. Bằng cách điều chỉnh giá giao dịch giữa các bên liên kết, doanh nghiệp có thể chuyển lợi nhuận sang pháp nhân đặt tại quốc gia có mức thuế suất thấp, từ đó giảm tổng số thuế phải nộp cho toàn tập đoàn.Ví dụ: Nếu hàng hóa có giá thị trường 100 nhưng được định giá bán nội bộ là 70, phần lợi nhuận 30 có thể được dịch chuyển sang đơn vị đặt tại nơi có ưu đãi thuế, giúp tiết kiệm đáng kể chi phí thuế.
Ngoài ra, chuyển giá còn giúp tập đoàn tối ưu hóa dòng tiền và thu hồi lợi nhuận (repatriation). Thông qua việc điều chỉnh giá, phí bản quyền hoặc lãi vay nội bộ, doanh nghiệp có thể cân đối dòng tiền giữa các đơn vị, đáp ứng nhu cầu tài chính hoặc phòng ngừa rủi ro tỷ giá. Một số doanh nghiệp cũng áp dụng chuyển giá như công cụ quản trị hiệu quả hoạt động, phân bổ lợi nhuận theo chức năng, đảm bảo nơi chịu rủi ro và tạo giá trị thực tế được hưởng phần lợi nhuận tương xứng.
Bên cạnh đó, chuyển giá còn được sử dụng để giảm chi phí hải quan hoặc thuế gián thu, bằng cách điều chỉnh giá nhập khẩu, giúp hạ thấp cơ sở tính thuế. Với các tập đoàn đa quốc gia sở hữu nhiều tài sản vô hình như thương hiệu, sáng chế hay phần mềm, chuyển giá còn là biện pháp bảo vệ và khai thác tài sản trí tuệ (IP) thông qua việc chuyển quyền sử dụng hoặc tính phí bản quyền giữa các công ty thành viên. Cuối cùng, doanh nghiệp có thể tận dụng khác biệt pháp lý giữa các quốc gia.
Nhìn chung, chuyển giá vừa là công cụ hợp pháp để tối ưu hóa cấu trúc tài chính toàn cầu, vừa tiềm ẩn rủi ro cao nếu bị lạm dụng nhằm trốn thuế hoặc làm sai lệch kết quả kinh doanh. Vì vậy, việc hiểu rõ bản chất và kiểm soát chặt chẽ hoạt động chuyển giá là yếu tố sống còn giúp doanh nghiệp duy trì tính minh bạch, tuân thủ pháp luật và bảo vệ uy tín thương hiệu.
