Chia sẻ Kiểm toán tài sản cố định: Các rủi ro và cách kiểm tra

[Đỗ Thị Mỹ Duyên]

Tài sản cố định (TSCĐ) là một trong những khoản mục quan trọng trên báo cáo tài chính, phản ánh giá trị tài sản dài hạn của doanh nghiệp. Vì vậy, kiểm toán tài sản cố định giúp đảm bảo:
✔ Tính chính xác của số liệu kế toán về tài sản cố định.
✔ Tuân thủ quy định kế toán, thuế và kiểm toán.
✔ Ngăn chặn gian lận hoặc sai sót trong quản lý tài sản cố định.

Vậy kiểm toán tài sản cố định có những rủi ro nào? Kiểm toán viên cần kiểm tra những gì? Hãy cùng tìm hiểu!​

I. Các Rủi Ro Thường Gặp Trong Kiểm Toán Tài Sản Cố Định​

1. Rủi ro ghi nhận sai tài sản cố định
✔ Doanh nghiệp có thể ghi nhận tài sản không đủ điều kiện là TSCĐ, thay vì ghi nhận là chi phí.
✔ Tài sản có thể được ghi nhận quá giá trị thực tế để làm tăng tổng tài sản doanh nghiệp.

Ví dụ thực tế:​

• Một công ty mua máy tính trị giá 10 triệu đồng nhưng ghi nhận vào tài sản cố định thay vì chi phí.​
• Một doanh nghiệp ghi nhận giá trị xây dựng văn phòng quá cao để tăng tổng tài sản trên sổ sách.​

2. Rủi ro khấu hao không chính xác
✔ Doanh nghiệp có thể tính sai thời gian khấu hao, dẫn đến sai lệch trong chi phí kế toán.
✔ Khấu hao có thể không phù hợp với chính sách kế toán hiện hành.

Ví dụ thực tế:​

• Một máy móc có thời gian sử dụng thực tế 10 năm nhưng doanh nghiệp khấu hao trong 5 năm để giảm lợi nhuận chịu thuế.​
• Một số doanh nghiệp không ghi nhận chi phí khấu hao đúng năm tài chính.​

3. Rủi ro tài sản đã thanh lý nhưng vẫn ghi trên sổ sách
✔ Doanh nghiệp có thể không cập nhật việc bán, thanh lý hoặc hư hỏng tài sản.
✔ Một số tài sản không còn sử dụng nhưng vẫn được ghi nhận trong hệ thống kế toán.

Ví dụ thực tế:​

• Một doanh nghiệp đã bán xe ô tô công ty nhưng vẫn giữ trên sổ sách kế toán để trông có nhiều tài sản hơn.​
• Một công ty đã thanh lý thiết bị nhưng chưa hạch toán giảm tài sản cố định.​

4. Rủi ro gian lận trong mua sắm tài sản cố định
✔ Giá trị tài sản có thể bị khai khống để rút ruột ngân sách.
✔ Doanh nghiệp có thể mua tài sản với giá cao hơn thực tế do có thỏa thuận ngầm với nhà cung cấp.

Ví dụ thực tế:​

• Một công ty xây dựng mua máy móc với giá 5 tỷ nhưng khai báo là 7 tỷ để hợp thức hóa khoản tiền chênh lệch.​
• Một doanh nghiệp có thể ghi nhận tài sản không thực sự tồn tại để làm đẹp sổ sách.​

II. Cách Kiểm Toán Tài Sản Cố Định Hiệu Quả​

1. Kiểm Tra Hồ Sơ Và Chứng Từ Tài Sản Cố Định​

Mục tiêu: Đảm bảo TSCĐ được ghi nhận đúng quy định và có đầy đủ chứng từ hợp lệ.
✔ Kiểm tra hợp đồng mua bán, hóa đơn tài chính, biên bản bàn giao tài sản.
✔ Đối chiếu tài sản cố định trên sổ sách với hồ sơ thực tế.
✔ Kiểm tra biên bản thanh lý hoặc điều chuyển tài sản cố định.

Ví dụ thực tế:​

• Nếu doanh nghiệp mua một dây chuyền sản xuất nhưng không có hóa đơn hoặc hợp đồng, kiểm toán viên cần đặt câu hỏi về tính hợp pháp của tài sản.​

2. Kiểm Tra Ghi Nhận Tài Sản Trên Sổ Sách​

Mục tiêu: Đảm bảo tài sản được ghi nhận đúng với bản chất kế toán.
✔ Đối chiếu danh sách tài sản cố định trên sổ sách với thực tế.
✔ Kiểm tra tài sản có đáp ứng đủ điều kiện ghi nhận TSCĐ không.
✔ Xác minh tài sản có bị ghi nhận sai loại (chi phí → TSCĐ) không.

Ví dụ thực tế:​

• Nếu một công ty ghi nhận bàn ghế văn phòng có giá trị 3 triệu đồng vào TSCĐ, kiểm toán viên cần yêu cầu điều chỉnh sang chi phí văn phòng phẩm.​

3. Kiểm Tra Khấu Hao Tài Sản Cố Định​

Mục tiêu: Đảm bảo khấu hao tài sản được tính toán đúng theo quy định kế toán và thuế.
✔ Kiểm tra phương pháp khấu hao (đường thẳng, giảm dần, số dư giảm dần).
✔ Kiểm tra thời gian khấu hao có đúng theo quy định không.
✔ So sánh mức khấu hao thực tế với kế hoạch khấu hao đã lập.

Ví dụ thực tế:​

• Nếu doanh nghiệp khấu hao máy móc sản xuất trong 3 năm thay vì 8 năm, có thể có dấu hiệu gian lận thuế.​

4. Kiểm Tra Thanh Lý, Nhượng Bán Tài Sản Cố Định​

Mục tiêu: Đảm bảo tài sản đã thanh lý hoặc bán được ghi nhận đúng, tránh gian lận.
✔ Kiểm tra biên bản thanh lý, quyết định nhượng bán tài sản.
✔ Đối chiếu giá thanh lý với giá trị còn lại trên sổ sách.
✔ Kiểm tra khoản lãi/lỗ từ thanh lý tài sản đã được phản ánh trên báo cáo tài chính chưa.

Ví dụ thực tế:​

• Một doanh nghiệp bán máy móc đã khấu hao hết với giá 500 triệu đồng nhưng không ghi nhận doanh thu thanh lý → có dấu hiệu trốn thuế.​

5. Kiểm Tra Kiểm Soát Nội Bộ Đối Với Tài Sản Cố Định​

Mục tiêu: Đánh giá hệ thống quản lý tài sản cố định của doanh nghiệp có chặt chẽ không.
✔ Doanh nghiệp có thực hiện kiểm kê tài sản cố định định kỳ không?
✔ Quy trình phê duyệt mua sắm tài sản có rõ ràng không?
✔ Có quy trình bảo trì, bảo dưỡng tài sản cố định không?

Ví dụ thực tế:

• Nếu công ty không có quy trình kiểm kê tài sản định kỳ, rủi ro mất mát tài sản cao.
• Nếu tài sản hỏng hóc nhưng không có biên bản bảo trì, có thể gây thất thoát lớn.